Czy brak załączników do zawiadomienia rzeczywiście przedłuża miesięczny termin na wykup nieruchomości przez KOWR? To właśnie kwestia sporu. Problematykę tę omawialiśmy już dwukrotnie – najpierw po wydaniu postanowienia przez SN, a następnie po podjęciu uchwały przez SN. Wielu liczyło, że uchwała SN rozwiąże problem i ujednolici praktykę orzeczniczą. Tymczasem Sąd Okręgowy w Łomży w niedawno opublikowanym wyroku nie podzielił poglądu przedstawionego w uchwale SN. Jakie stanowisko zajął SO w Łomży?
Sprawa rozpoznawana przez SO w Łomży
Sprawa rozpoznawana przez SO w Łomży (I C 783/23) dotyczyła sporu związanego z prawem nabycia nieruchomości rolnej przez KOWR. Powodowie kwestionowali skuteczność skorzystania przez KOWR z prawa nabycia nieruchomości rolnej o powierzchni 20,58 ha. Wnieśli o uzgodnienie treści księgi wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym.
Powodowie nabyli nieruchomość w postępowaniu egzekucyjnym na podstawie postanowienia o przysądzeniu prawa własności. 20 września 2022 r. KOWR otrzymał z sądu zawiadomienie o możliwości skorzystania z prawa nabycia, a dopiero 24 marca 2023 r. — ponad pół roku później — KOWR złożył oświadczenie o skorzystaniu z prawa nabycia.
Przypomnijmy, że termin na skorzystanie z prawa nabycia wynosi miesiąc. Istotą sporu było ustalenie, od którego momentu rozpoczyna się ustawowy, miesięczny termin na złożenie oświadczenia o nabyciu — czy od dnia doręczenia postanowienia, czy dopiero od dnia otrzymania zawiadomienia wraz z kompletem załączników. Do zawiadomienia o prawie nabycia nie został bowiem dołączony wypis z ewidencji gruntów i budynków dla działek ewidencyjnych wchodzących w skład nieruchomości rolnej stanowiącej przedmiot nabycia. Z ustaleń sprawy wynika, że w międzyczasie — po wysłaniu zawiadomienia, a przed złożeniem oświadczenia przez KOWR — KOWR wzywał do uzupełnienia zawiadomienia.
Stanowisko SO w Łomży
Sąd Okręgowy w Łomży powołał sprzeczne ze sobą poglądy SN. Wskazał następująco: „W zakresie dot. rozpoczęcia biegu miesięcznego terminu na wykonania prawa nabycia nieruchomości wypowiadał się ostatnio SN. W uchwale SN z dnia 29 października 2024 r., III CZP 10/24 SN wskazał, że „W przypadku nabycia nieruchomości rolnej w wyniku orzeczenia organu administracji publicznej wydanego w postępowaniu egzekucyjnym w administracji <<postanowienia o przyznaniu własności>> termin do złożenia oświadczenia o nabyciu tej nieruchomości, o którym mowa w art. 4 ust. 1 ustawy z dnia 11 kwietnia 2003 r. o kształtowaniu ustroju rolnego, nie rozpoczyna biegu, jeżeli doręczone Krajowemu Ośrodkowi (…) przez organ administracji zawiadomienie nie spełnia wymagań wynikających z art. 4 ust. 5 tej ustawy w zw. z art. 598 § 1 k.c.” Inne zaś stanowisko wynika z części merytorycznej uzasadnienia postanowienia SN z dnia 20 września 2024 r., I CSK 2074/24. W orzeczeniu tym SN wyraził zapatrywanie, że „W doktrynie nie kwestionuje się bowiem, że okolicznością otwierającą termin przewidziany na skorzystanie z prawa pierwokupu lub odkupu nieruchomości jest powzięcie wiedzy o zdarzeniu prawotwórczym <<w tym przypadku otrzymanie postanowienia o przysądzeniu prawa własności>>, nie zaś otrzymanie wymaganych prawem załączników, w szczególności, że informacje, które te załączniki zawierają są dostępne w systemie elektronicznym. Do wyciągnięcia takich wniosków wystarczy skorzystać z podstawowych metod wykładni słownikowej i systemowej, co uczynił sąd powszechny orzekający w sprawie””.
Następnie Sąd w rozważaniach przychylił się do stanowiska zaprezentowanego
w postanowieniu SN o sygn. I CSK 2074/24. Sąd przyjął, iż termin na złożenie stosownego oświadczenia upłynął z końcem dnia 20 października 2022 r. Ustalił, że bieg terminu rozpoczął się z momentem, w którym KOWR otrzymał zawiadomienie o prawie nabycia, nawet bez wymaganych ustawowo załączników. W konsekwencji Sąd stwierdził, że KOWR złożył oświadczenie o skorzystaniu z prawa nabycia po upływie ustawowego, miesięcznego terminu. Oświadczenie to nie wywołało skutków prawnych.
Podsumowanie
Wyrok Sądu Okręgowego w Łomży nie jest prawomocny, ale należy do pierwszych rozstrzygnięć zapadłych po publikacji rozbieżnych stanowisk Sądu Najwyższego. Mimo nadziei, że uchwała SN ujednolici praktykę, orzeczenie to pokazuje, iż sądy powszechne nadal mogą przyjmować różne wykładnie dotyczące początku biegu miesięcznego terminu na wykonanie prawa nabycia przez KOWR.
Poniżej pełna treść wyroku wraz z uzasadnieniem.
Sąd Okręgowy w Łomży Wydział I Cywilny
w składzie:
Przewodniczący: Cezary Waldziński
po rozpoznaniu w dniu 29 listopada 2024 r. w Łomży
na posiedzeniu niejawnym
sprawy z powództwa sprawy z powództwa H. N. (1) i W. N. (1)
przeciwko Krajowemu Ośrodkowi (…) w W.
o uzgodnienie treści księgi wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym
- uzgadnia treść księgi wieczystej numer (…) prowadzonej przez Sąd Rejonowy w Łomży VI Wydział Ksiąg Wieczystych dla nieruchomości w postaci działek oznaczonych nr (…) o łącznej powierzchni 20.6800 ha położonej w miejscowości C., gmina J., powiat (…), województwo (…), z rzeczywistym stanem prawnym, w ten sposób, że w dziale II tej księgi wieczystej nakazuje wykreślić wpis prawa własności na rzecz Skarbu Państwa – (…) i wpisać prawo własności na zasadzie wspólności ustawowej małżeńskiej na rzecz H. N. (1), c. A. i M. (PESEL (…)) i W. N. (1), s. W. i J. (PESEL (…));
- zasądza solidarnie od pozwanego Krajowego Ośrodka (…) w W. na rzecz H. N. (1) i W. N. (1) kwotę 12.834 (dwanaście tysięcy osiemset trzydzieści cztery) złote wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia uprawomocnienia się niniejszego wyroku do dnia zapłaty, tytułem zwrotu kosztów procesu.
Sygn. akt I C 783/23
UZASADNIENIE
Powodowie H. N. (2) i W. N. (2) w pozwie skierowanym przeciwko Krajowemu Ośrodkowi (…) w W. wnieśli o usunięcie niezgodności między stanem prawnym nieruchomości ujawnionym w księdze wieczystej prowadzonej przez Sąd Rejonowy w Łomży VI Wydział Ksiąg Wieczystych pod nr (…), a rzeczywistym stanem prawnym nieruchomości przez ustalenie, że własność tej nieruchomości przysługuje powodom H. N. (1) i W. N. (1) na zasadzie ustawowej wspólności majątkowej małżeńskiej, a nie Skarbowi Państwa – Krajowemu Ośrodkowi (…). W treści uzasadnienia pozwu podnieśli szereg argumentów, które ich zdaniem przemawiają za zasadnością powództwa, m.in. w zakresie uchybienia terminu na złożenie stosownego oświadczenia przez stronę przeciwną, pochodzenia środków pieniężnych na nabycie nieruchomości, czy też niewłaściwego adresu oświadczenia woli złożonego przez (…) (k. 4-16).
W odpowiedzi na pozew (…) w W. Oddział Terenowy w B. wniósł o oddalenie powództwa w całości, wskazując szereg okoliczności przemawiających za powyższym w tym na brak legitymacji materialnej czynnej po stronie W. N. (1), braku skuteczność zawiadomienia (…) o możliwości nabycia nieruchomości (poza ostatnim zawiadomieniem), czy też braku posiadania przez powódkę H. N. (1) statusu rolnika indywidualnego (k. 153-164).
Sąd Okręgowy ustalił, co następuje:
W dniu 10 kwietnia 2022 r. r. Sąd Rejonowy w Łomży wydał postanowienie o przybiciu prawa własności nieruchomości rolnej składającej się z działek o nr (…) o łącznej pow. 20,58 ha, położonej w obrębie ewidencyjnym C., gmina J., dla której prowadzona jest kw. (…) na rzecz H. N. (1) za cenę 585.000 zł (postanowienie – k. 186 akt I Co 952/19).
- N. (1) wykonała warunki licytacyjne. Kwota przeznaczona na powyższą nieruchomość wchodziła w skład majątku wspólnego H. N. (3) i jej męża W. N. (3) (odpis skrócony aktu małżeństwa – k. 102, informacyjne wyjaśnienia strony powodowej – k. 336odwr.-337, domniemanie faktyczne – art. 231 k.p.c.).
W dniu 14 września 2022 r. Sąd Rejonowy w Łomży wydał postanowienie o przysądzeniu prawa własności nieruchomości rolnej składającej się z działek o nr (…) o łącznej pow. 20,58 ha, położonej w obrębie ewidencyjnym C., gmina J., dla której prowadzona jest kw. (…) na rzecz H. N. (1) za cenę 585.000 zł (postanowienie – k. 283 akt I Co 952/19).
W dniu 20 września 2022 r. Krajowy Ośrodek (…) w W. otrzymał przesłane przez Sąd Rejonowy w Łomży pismo pn. „zobowiązanie”, do którego został dołączony odpis postanowienia z dnia 14.09.2022 r. o przysądzeniu prawa własności nieruchomości rolnej składającej się z działek o nr (…)o łącznej pow. 20,58 ha, położonej w obrębie ewidencyjnym C., gmina J., dla której prowadzona jest kw. (…) na rzecz H. N. (1) za cenę 585.000 zł. Do przedmiotowego pisma – zawiadomienia nie został dołączony wypis z ewidencji gruntów i budynków dla działek ewidencyjnych wchodzących w skład nieruchomości rolnej stanowiącej przedmiot nabycia. W piśmie tym jednocześnie zwrócono się z prośbą o pilne wskazanie, czy działający na rzecz Skarbu Państwa (…) zamierza korzystać z uprawnienia do złożenia oświadczenia o nabyciu tej nieruchomości (dowód: pismo – k. 284, potwierdzenie odbioru – k. 305)
Termin na skorzystanie z uprawnienia do złożenia oświadczenia o nabyciu tej nieruchomości upłynął z końcem dnia 20 października 2022 r.
W dniu 24 marca 2023 r. SP – (…) złożył oświadczenie o wykonaniu prawa nabycia przedmiotowej nieruchomości (akt notarialny – k. 437-439).
Powyższe oświadczenie nie wywarło wskazanego w nim skutku w postaci przeniesienia prawa własności ww. nieruchomości, z uwagi na złożenie tego oświadczenia po terminie.
Sąd Okręgowy zważył, co następuje:
Powództwo zasługuje na uwzględnienie.
Podstawę prawną powództwa stanowił przepis art. 10 ust. 1 ustawy z dnia 6 lipca 1982 r. o księgach wieczystych i hipotece (t.j. Dz. U. z 2023 r. poz. 1984 z późn. zm.), zgodnie z którym w razie niezgodności między stanem prawnym nieruchomości ujawnionym w księdze wieczystej a rzeczywistym stanem prawnym osoba, której prawo nie jest wpisane lub jest wpisane błędnie albo jest dotknięte wpisem nieistniejącego obciążenia lub ograniczenia, może żądać usunięcia niezgodności.
W zakresie dot. rozpoczęcia biegu miesięcznego terminu na wykonania prawa nabycia nieruchomości wypowiadał się ostatnio SN. W uchwale SN z dnia 29 października 2024 r., III CZP 10/24 SN wskazał, że „W przypadku nabycia nieruchomości rolnej w wyniku orzeczenia organu administracji publicznej wydanego w postępowaniu egzekucyjnym w administracji <<postanowienia o przyznaniu własności>> termin do złożenia oświadczenia o nabyciu tej nieruchomości, o którym mowa w art. 4 ust. 1 ustawy z dnia 11 kwietnia 2003 r. o kształtowaniu ustroju rolnego, nie rozpoczyna biegu, jeżeli doręczone Krajowemu Ośrodkowi (…) przez organ administracji zawiadomienie nie spełnia wymagań wynikających z art. 4 ust. 5 tej ustawy w zw. z art. 598 § 1 k.c.” Inne zaś stanowisko wynika z części merytorycznej uzasadnienia postanowienia SN z dnia 20 września 2024 r., I CSK 2074/24. W orzeczeniu tym SN wyraził zapatrywanie, że „W doktrynie nie kwestionuje się bowiem, że okolicznością otwierającą termin przewidziany na skorzystanie z prawa pierwokupu lub odkupu nieruchomości jest powzięcie wiedzy o zdarzeniu prawotwórczym <<w tym przypadku otrzymanie postanowienia o przysądzeniu prawa własności>>, nie zaś otrzymanie wymaganych prawem załączników, w szczególności, że informacje, które te załączniki zawierają są dostępne w systemie elektronicznym. Do wyciągnięcia takich wniosków wystarczy skorzystać z podstawowych metod wykładni słownikowej i systemowej, co uczynił sąd powszechny orzekający w sprawie”.
Zdaniem tut. Sądu użyty w przepisie art. 4 ust. 5 pkt 2 ustawy z dnia 11 kwietnia 2003 r. o kształtowaniu ustroju rolnego zwrot „wypis z ewidencji gruntów i budynków” w zakresie dot. zawiadomienia dokonywanego przez sąd, powinien być wykładany w związku z treścią art. 140 § 1 k.p.c., który stanowi, że pisma i orzeczenia doręcza się w odpisach. Odpisem w rozumieniu przepisów k.p.c., w tym odpisem w rozumieniu art. 140 k.p.c., jest dokument wiernie odzwierciedlający treść oryginału pisma, orzeczenia albo jego kopia. Dokument ten nie musi być uwierzytelniony lub poświadczony za zgodność.
Przepis art. 4 ust. 5 pkt 2 ww. ustawy – nie nakłada zatem na sąd dołączenia oryginały wskazanego w nim dokumentu. Wystarczający jest odpis tego dokumentu w wyżej przytoczonym rozumieniu. Nadto, w treści komentowanego przepisu nie użyto zwrotu „oryginału”, tak jak to uczyniono w innych miejscach tego samego aktu prawnego – art. 3a ust. 4 pkt 3 i 6 w odniesieniu do wskazanych w treści tego przepisu dokumentów.
Tym samym, przyjmując nawet – niekorzystne dla strony powodowej – stanowisko zaprezentowane uchwale SN z dnia 29 października 2024 r., III CZP /24, bieg miesięcznego terminu na wykonanie prawa nabycia nieruchomości rozpoczął się z dniem 15.12.2022 r. (k. 370 akt I Co 952/19) i upłynął z końcem dnia 16 stycznia 2023 r. (15 styczeń 2023 r. – niedziela, art. 115 k.c.). Strona powodowa zaś złożyła oświadczenie o wykonaniu prawa nabycia w dniu 24 marca 2023 r. (k. 437-439 akt I Co 952/19), a zatem przedmiotowe oświadczenie nie wywarło pożądanych skutków prawnych.
Wskazać jednak należy, że tut. Sąd przychyla się do stanowiska zaprezentowanego w postanowieniu SN o sygn. I CSK 2074/24, toteż w ustaleniach faktycznych wskazano, że termin na złożenie stosownego oświadczenia upłynął z końcem dnia 20 października 2022 r. (k. 284, 304). Nie ma jednak znaczenia, czy termin ten upływa z końcem dnia 20 października 2022 r., czy też z końcem dnia 16 stycznia 2023 r. Oświadczenia o wykonaniu prawa nabycia na podstawie art. 4 ustawy o kształtowaniu ustroju rolnego, zostało złożone w dniu 24.03.2023 r., a zatem po upływie ustawowego terminu – miesięcznego.
Nie ulega także wątpliwości, że środki za które strona powodowa nabyła przedmiotową nieruchomość pochodziły z ich majątku wspólnego, na co wskazuje nie tylko domniemanie faktyczne, a także samo stanowisko powodów wyrażone w pismach procesowych, jak i podczas informacyjnych wyjaśnień. Strona powodowa wyjaśniła skąd pochodziły środki pieniężne na nabycie przedmiotowej nieruchomości (k. 336odwr.-337). W trakcie informacyjnych wyjaśnień powodowie wypowiedzieli się zatem i to dość szczegółowo w zakresie wniosku z pisma 7 maja 2024 r. (k. 318odwr.) w części dotyczącej oświadczenia co do środków pieniężnych, toteż brak było podstaw do ich zobowiązywania, aby tożsame oświadczenia (twierdzenia) złożyli na piśmie. Nadto, twierdzenie te zawarte są także w pozwie – pierwszym piśmie procesowym.
Co do pozostałego żądania zawartego w tym piśmie, podnieść należy, że tut. Sąd zobowiązał obie strony do podania wszystkich twierdzeń i dowodów istotnych dla rozstrzygnięcia sprawy w terminie 14 dni, pod rygorem utraty prawa ich powoływania w toku dalszego postępowania – zarządzeniem z dnia 27.02.2024 r. (k. 248), które to zarządzenie pełnomocnicy obu stron otrzymali w dniu 23.04.2024 r. Nadto, wniosek pełnomocnika strony pozwanej o zobowiązanie powodów do przedstawienia dowodów potwierdzających ich stanowisko procesowe w zakresie pochodzenia środków pieniężnych (k. 318odwr.), bez wskazania jakich dowodów ten wniosek dotyczy (np. odpisu skróconego aktu małżeństwa) nie sposób nazwać wnioskiem dowodowym w rozumieniu k.p.c. Zgodnie z art. 235(1) k.p.c. – we wniosku o przeprowadzenie dowodu strona jest obowiązana oznaczyć dowód w sposób umożliwiający przeprowadzanie go oraz wyszczególnić fakty które mają zostać wykazane tym dowodem. Wniosek złożony zaś przez pełnomocnika strony pozwanej o zobowiązanie strony powdowiej do wykazania zasadności dochodzonego roszczenia, nie jest wnioskiem, co do którego sąd powinien zająć stanowisko (np. poprzez jego pominiecie, czy też żądanie jego sprecyzowania), w szczególności jeśli złożył to profesjonalny pełnomocnik. To na powodzie spoczywa ciężar udowodnienia roszczenia, nie zaś stronie przeciwnej. Zgodnie z art. 6 k.c. w zw. z art. 232 zdanie 1 k.p.c. ciężar udowodnienia faktu spoczywa na osobie, która z faktu tego wywodzi skutki prawne, i to strony są obowiązane wskazywać dowody dla stwierdzenia faktów, z których wywodzą skutki prawne.
Zdaniem tut. Sądu powód W. N. (1) posiadał w przedmiotowej sprawie legitymację materialną czynną, wbrew stanowisku strony pozwanej. Kryterium zaliczenia konkretnego prawa do majątku wspólnego jest nabycie tego prawa choćby przez jednego z małżonków w czasie trwania ustroju wspólności majątkowej małżeńskiej. Wejście do majątku wspólnego, co istotne – następuje z mocy prawa i nie zależy od woli, a nawet świadomości, małżonka nabywającego określony składnik majątkowy.
Reasumując, Sąd uznał, że powodowie w niniejszej sprawie wykazali, że strona pozwana złożyła oświadczenie o wykonaniu prawa nabycia spornej nieruchomości po upływie ustawowego terminu i środki pieniężne, za które została nabyta ta nieruchomość w drodze egzekucji pochodziły z ich majątku wspólnego. Tym samym, na podstawie art. 10 ust. 1 ustawy o księgach wieczystych i hipotece Sąd uwzględnił powództwo i uzgodnił treść księgi wieczystej numer (…)prowadzonej przez Sąd Rejonowy w Łomży VI Wydział Ksiąg Wieczystych dla nieruchomości w postaci działek oznaczonych nr (…)o łącznej powierzchni 20.6800 ha położonej w miejscowości C., gmina J., powiat (…), województwo (…), z rzeczywistym stanem prawnym, w ten sposób, że w dziale II tej księgi wieczystej nakazał wykreślić wpis prawa własności na rzecz Skarbu Państwa – Krajowego Ośrodka (…) i wpisać prawo własności na zasadzie wspólności ustawowej małżeńskiej na rzecz H. N. (1), c. A. i M. (PESEL (…)) i W. N. (1), s. W. i J. (PESEL (…)).
Zgodnie z zasadą odpowiedzialności za wynik procesu, wyrażoną w art. 98§1 i 3 k.p.c. strona przegrywająca sprawę zobowiązana jest zwrócić koszty procesu poniesione przez przeciwnika. Stąd też tut. Sąd zasądził od pozwanego na rzecz powodów kwotę 12.834 zł wraz ze stosownymi odsetkami. Na łączną kwotę poniesionych przez powoda kosztów procesu złożyły się koszty związane z wynagrodzeniem występującego w sprawie profesjonalnego pełnomocnika w kwocie 10.800 zł, opłatą skarbową od pełnomocnictw w łącznej wysokości 34 zł oraz opłatą sądową w wysokości 2.000 zł.
Mając powyższe na uwadze orzeczono, jak w sentencji wyroku.
