W ostatnich tygodniach kwestia terminu na skorzystanie przez KOWR z prawa nabycia nieruchomości rolnej jest wyjątkowo aktualna. Wynika to z rozbieżności w orzeczeniach Sądu Najwyższego, wydanych w odstępie zaledwie miesiąca, które w różny sposób interpretują moment rozpoczęcia biegu miesięcznego terminu. Kluczowe znaczenie ma pytanie, czy brak załączenia do zawiadomienia wymaganego wypisu z ewidencji gruntów i budynków może wpłynąć na bieg terminu. O szczegółach piszemy na naszej stronie w całości poświęconej ustawie o kształtowaniu ustroju rolnego.
Postanowienie Sądu Najwyższego z 20 września 2024 r.
W postanowieniu z 20 września 2024 r., o którym pisaliśmy tutaj, Sąd Najwyższy stwierdził, że miesięczny termin na skorzystanie przez KOWR z prawa nabycia rozpoczyna się w chwili, gdy KOWR uzyska informację o nabyciu nieruchomości, np. w formie postanowienia o przysądzeniu prawa własności. Skład orzekający uznał, że doręczenie wypisu z ewidencji gruntów – choć wymagane przez przepisy – nie ma znaczenia dla rozpoczęcia biegu terminu.
Sąd Najwyższy wydając to rozstrzygnięcie odmówił przyjęcia skargi kasacyjnej do rozpoznania, albowiem przyjął, że problem dotyczący początku biegu terminu na skorzystanie z prawa nabycia jest pozbawiony przymiotu istotności. Stwierdził, że doktryna jednoznacznie wskazuje, że początek terminu jest związany z powzięciem wiedzy o zdarzeniu prawotwórczym (w tym przypadku otrzymanie postanowienia o przysądzeniu prawa własności), nie zaś otrzymanie wymaganych prawem załączników. W uzasadnieniu podkreślono, że do wyciągnięcia takich wniosków wystarczy skorzystanie z podstawowych metod wykładni słownikowej i systemowej i nie jest konieczne zajęcie stanowiska przez Sąd Najwyższy.
Uchwała Sądu Najwyższego z 29 października 2024 r.
Niespełna miesiąc później, 29 października 2024 r., Sąd Najwyższy w innym składzie orzekającym podjął uchwałę (III CZP 10/24), w której wyraził odmienne stanowisko. Uchwała dotyczyła sytuacji, w której zawiadomienie dostarczone przez organ egzekucyjny nie zawierało wymaganych załączników ani danych pozwalających na podjęcie decyzji przez KOWR. W takich przypadkach, według Sądu, termin do skorzystania z prawa nabycia nie rozpoczyna biegu do momentu doręczenia pełnego, prawidłowego zawiadomienia – w tym załączników, takich jak wypis z rejestru gruntów i budynków.
Rozstrzygane zagadnienie prawne brzmiało:
„Czy w sytuacji gdy uprawniony z tytułu prawa nabycia nieruchomości rolnej Krajowy Ośrodek Wsparcia Rolnictwa, po stwierdzeniu przez siebie, że zawiadomienie administracyjnego organu egzekucyjnego nie zawiera dokumentu wymienionego w art. 4 ust. 5 pkt 2 ustawy i brak w nim innych danych umożliwiających podjęcie decyzji w przedmiocie skorzystania z uprawnienia, wezwał na piśmie nabywczynię nieruchomości do uzupełnienia zawiadomienia o określone dokumenty, co skutkowało ostatecznie uzupełnieniem zawiadomienia przez organ egzekucyjny; wynikający z art. 4 ust. 5 ustawy o kształtowaniu ustroju rolnego w związku z art. 598 § 2 k.c. termin do złożenia przez działający na rzecz Skarbu Państwa – Krajowy Ośrodek Wsparcia Rolnictwa oświadczenia o nabyciu nieruchomości rolnej za zapłatą ceny tej nieruchomości rozpoczyna bieg od chwili doręczenia uprawnionemu pierwszego zawiadomienia[?]”.
Natomiast treść uchwały:
„W przypadku nabycia nieruchomości rolnej w wyniku orzeczenia organu administracji publicznej wydanego w postępowaniu egzekucyjnym w administracji (postanowienia o przyznaniu własności) termin do złożenia oświadczenia o nabyciu tej nieruchomości, o którym mowa w art. 4 ust. 1 ustawy z dnia 11 kwietnia 2003 r. o kształtowaniu ustroju rolnego, nie rozpoczyna biegu, jeżeli doręczone Krajowemu Ośrodkowi Wsparcia Rolnictwa przez organ administracji zawiadomienie nie spełnia wymagań wynikających z art. 4 ust. 5 tej ustawy w zw. z art. 598 § 1 k.c.”
Do dzisiaj nie zostało opublikowane uzasadnienie tej uchwały. Nie jest dostępne również rozstrzygnięcie, w wyniku rozpoznawania którego sprawa trafiła do Sądu Najwyższego. Czekamy z niecierpliwością na publikację uzasadnienia uchwały. Teza jest dość zaskakująca i prowadzi do wniosku – sprzecznego z postanowieniem Sądu Najwyższego z 20 września 2024 r., że bieg terminu na skorzystanie z prawa nabycia rozpocznie się dopiero z momentem doręczenia zawiadomienia wraz z wymaganym załącznikiem w postaci wypisu z rejestru gruntów i budynków. Wobec tego może okazać się, że niedopełnienie wymogów formalnych (np. brak załączników) skutkuje przesunięciem momentu, od którego KOWR może złożyć oświadczenie prowadzące do wykupu gruntu. KOWR może więc mieć więcej czasu na podjęcie decyzji w sprawie.
Dotychczas staliśmy na stanowisku, że bieg terminu rozpoczyna się z momentem otrzymania przez KOWR zawiadomienia o nabyciu nieruchomości rolnej (tj. zawiadomienia o treści umowy, innej czynności lub zdarzenia prawnego prowadzącego do nabycia nieruchomości), np. doręczenia do KOWR postanowienia o przysądzeniu prawa własności nieruchomości, nawet, jeżeli do takiego zawiadomienia nie został załączony wypis z ewidencji gruntów i budynków. Po zapoznaniu z uzasadnieniem uchwały być może zrewidujemy nasz pogląd na ten temat.
