Postępowania prowadzone przez ARiMR w przedmiocie przyznania tzw. dopłat unijnych znacząco odbiegają od standardowego postępowania administracyjnego. Kluczową różnicą jest kwestia rozkładu ciężaru dowodu, a ta ma istotne znaczenie dla każdego, kto ubiega się o wsparcie, szczególnie w sytuacjach, gdy organ podejrzewa istnienie sztucznych warunków Spór ARiMR kontra beneficjenci trwa.
Zasady postępowania
Postępowanie prowadzone przez ARiMR o przyznanie pomocy w ramach m.in. płatności bezpośrednich czy płatności dla obszarów z ograniczeniami naturalnymi lub innymi szczególnymi ograniczeniami ma nieco odmienny charakter od standardowego postępowania administracyjnego. Przepisy krajowe dotyczące przyznawania płatności wprowadzają pewne modyfikacje zasad ogólnych określonych w KPA.
Zgodnie z nimi, organy administracji są zobowiązane do:
- działania zgodnie z zasadą praworządności,
- wyczerpującego rozpatrzenia zebranego materiału dowodowego oraz
- zapewnienia stronom, na ich żądanie, czynnego udziału w każdym stadium postępowania.
Organy mają także obowiązek udzielania niezbędnych pouczeń w zakresie okoliczności faktycznych i prawnych, które mogą mieć wpływ na ustalenie praw i obowiązków stron postępowania. Przepisy te wprowadzają jednak pewne ograniczenia – nie stosuje się art. 79a i art. 81 KPA. W praktyce oznacza to, że organy nie mają obowiązku poszukiwania dowodów z urzędu. Działają natomiast w oparciu o materiał dowodowy przedstawiony przez uczestników postępowania.
Jednocześnie ustawodawca nałożył na strony obowiązek przedstawiania dowodów oraz składania wyjaśnień zgodnych z prawdą. Ciężar udowodnienia faktu spoczywa na osobie, która z tego faktu wywodzi skutki prawne. I tu właśnie pojawia się problem. Dlaczego?
Sprawy dotyczące tworzenia sztucznych warunków
Zdarza się, że w sprawach dotyczących zarzutu stworzenie sztucznych warunków, ARMiR wskazuje, że ciężar dowodu wykazania, iż nie doszło do takiego działania, spoczywa na beneficjencie. W uzasadnieniach decyzji pojawia się argumentacja, iż to wnioskodawca powinien aktywnie poszukiwać dowodów na poparcie swojego uprawnienia do płatności. Organ natomiast nie jest zobowiązany do prowadzenia postępowania dowodowego w celu wykazania tego uprawnienia. Według ARiMR jego rola zostaje ograniczona jedynie do rozpatrzenia dostarczonego materiału dowodowego.
Ciężar dowodu stworzenia sztucznych warunków – stanowisko sądów administracyjnych
Z orzecznictwa sądów administracyjnych wynika, że na stronie ubiegającej się o płatności spoczywa obowiązek wykazania spełnienia warunków do ich przyznania. Obejmuje to aktywne uczestnictwo w postępowaniu oraz przedstawienie dowodów niezbędnych do rzetelnego ustalenia stanu faktycznego. Organ natomiast nie jest zobowiązany do samodzielnego poszukiwania dowodów. Jego zadaniem jest wyłącznie wyczerpujące rozpatrzenie materiału dowodowego wskazanego we wniosku oraz w dokumentach dołączonych przez wnioskodawcę.
Jednocześnie sądy administracyjne podkreślają, że w przypadku podejrzenia stwierdzenia istnienia sztucznych warunków w celu uzyskania płatności, ciężar dowodu spoczywa już na organie. To właśnie ARiMR, jako podmiot wywodzący z tego faktu skutki prawne w postaci odmowy przyznania płatności, ma obowiązek wykazania, że działania beneficjenta miały na celu stworzenie sztucznych warunków. Tym samym to ARiMR musi aktywnie poszukiwać dowodów na potwierdzenie swoich twierdzeń.
Ustalenia te muszą wynikać w sposób niebudzący wątpliwości ze zgromadzonego i rozpatrzonego materiału dowodowego, który stanowi podstawę rozstrzygnięcia. Wprowadzone w postępowaniach o płatności modyfikacje zasad postępowania nie zwalniają organu z obowiązku przeprowadzenia dowodów zawnioskowanych przez stronę.
Podsumowanie
Ciężar udowodnienia stworzenia sztucznych warunków przez beneficjenta wsparcia spoczywa na ARiMR. Oznacza to, że organ nie może wydać rozstrzygnięcia na podstawie niekompletnego materiału dowodowego, zasłaniając się brakiem inicjatywy dowodowej. Stworzenie sztucznych warunków musi być stwierdzone przez organ na podstawie zgromadzonego i rzetelnie rozpatrzonego materiału dowodowego. Mimo to beneficjenci powinni zachować ostrożność i nie lekceważyć szansy na przedstawianie dowodów potwierdzających, że nie stworzyli sztucznych warunków w celu uzyskania płatności w postępowaniu przed ARiMR. Oczywiście wszystko zależy od okoliczności konkretnej sprawy, dlatego w razie wątpliwości warto skontaktować się z prawnikiem i ustalić najkorzystniejszy sposób działania.
Wsparcie prawne w zakresie sztucznych warunków – Bieluk i Partnerzy
Więcej na temat sztucznych warunków
Źródła:
- Ustawa z dnia 5 lutego 2015 r. o płatnościach w ramach systemów wsparcia bezpośredniego (t.j. Dz. U. z 2022 r. poz. 1775 z późn. zm.).
- Ustawa z dnia 8 lutego 2023 r. o Planie Strategicznym dla Wspólnej Polityki Rolnej na lata 2023-2027 (t.j. Dz. U. z 2024 r. poz. 1741 z późn. zm.).
- Wyrok WSA w Olsztynie z 6.08.2025 r., I SA/Ol 157/25, LEX nr 3906409.
- Wyrok WSA w Białymstoku z 11.04.2018 r., I SA/Bk 102/18, LEX nr 2483834.
- Wyrok WSA w Warszawie z 3.07.2014 r., VIII SA/Wa 275/14, LEX nr 1493673.
